Ξυπνάμε κάθε μέρα με νέα περιστατικά βίας από ανήλικους – είτε στις σχολικές αυλές, είτε στο διαδίκτυο. Τι κρύβεται πίσω από αυτή την ανησυχητική τάση; Η βία μεταξύ των νέων φαίνεται να αυξάνεται, και πολλοί γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψάχνουν απαντήσεις.
Σύμφωνα με πολλές έρευνες, η βία μεταξύ των νέων φαίνεται να αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Με βάση τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, περίπου 1 στα 3 παιδιά παγκοσμίως (30%) έχει βιώσει σωματική, συναισθηματική ή σεξουαλική βία πριν από την ηλικία των 18. Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα το φαινόμενο του εκφοβισμού σε σχολικό περιβάλλον (συμπεριλαμβανομένων των λεκτικών, σωματικών και κοινωνικών επιθέσεων) αφορά 1 στα 3 παιδιά ηλικίας 10-18 ετών. Μάλιστα, τον σοβαρό ρόλο που διαδραματίζει η αύξηση χρήσης του Διαδικτύου σε ανηλίκους επιβεβαιώνουν τα στατιστικά στοιχεία, καθώς πάνω από 25% των μαθητών δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού (cyberbullying), κυρίως μέσω κοινωνικών δικτύων και μηνυμάτων.
Πού οφείλεται αυτή η αυξανόμενη τάση;
- Οικογενειακό Περιβάλλον
Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των παιδιών. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με βία ή δυσλειτουργικές σχέσεις είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν επιθετικές συμπεριφορές (Espelage et al., 2014). Η παραμέληση, η συναισθηματική ή σωματική κακοποίηση, καθώς και οι εντάσεις στο οικογενειακό περιβάλλον αποτελούν κοινές αιτίες που οδηγούν τους ανήλικους στη βία (Farrington, 2006).
- Έλλειψη Συναισθηματικής Υποστήριξης και Δεξιοτήτων Διαχείρισης Στρες
Οι νέοι που δεν έχουν αναπτύξει συναισθηματική ωριμότητα ή δεξιότητες διαχείρισης του άγχους και του θυμού συχνά καταφεύγουν στη βία ως μηχανισμό αντιμετώπισης των προβλημάτων τους. Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν έχουν μάθει πώς να διαχειρίζονται το στρες ή τα αρνητικά συναισθήματα καταφεύγουν συχνά σε παρορμητικές ή βίαιες αντιδράσεις. Η ελλιπής συναισθηματική εκπαίδευση στα σχολεία συμβάλλει σε αυτήν την αδυναμία, καθώς δεν υπάρχει επαρκής διδασκαλία στρατηγικών για την αντιμετώπιση του άγχους, του θυμού ή της απογοήτευσης.
- Μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Η χρήση των κοινωνικών μέσων και η έκθεση σε βίαια βιντεοπαιχνίδια και περιεχόμενο συνεχίζει να συνδέεται με αυξημένη επιθετικότητα. Μελέτες επιβεβαιώνουν μάλιστα ότι η έκθεση σε βίαιο διαδικτυακό περιεχόμενο ενισχύει τη ροπή προς τη βία μεταξύ των ανηλίκων. Η διαρκής έκθεση στη βία μέσω social media και βιντεοπαιχνιδιών δημιουργεί ένα περιβάλλον στο οποίο η βία θεωρείται «αποδεκτή» ή ακόμη και ενθαρρύνεται. Το cyberbullying είναι ίσως το πιο ανησυχητικό στοιχείο της σύγχρονης βίας μεταξύ των ανηλίκων. Σύμφωνα με έρευνες, τα περιστατικά cyberbullying έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Μια παγκόσμια μελέτη του UNICEF το 2019 αποκάλυψε ότι το 1 στα 3 παιδιά έχει υποστεί κάποιου είδους ηλεκτρονικό εκφοβισμό. Οι Zhu et al. (2021) τονίζουν ότι το cyberbullying συνδέεται με αυξημένο άγχος, κατάθλιψη και αυτοκτονικές τάσεις στους νέους. Η διαρκής σύνδεση μέσω διαδικτύου και η δυνατότητα ανωνυμίας στο διαδίκτυο εντείνουν αυτό το φαινόμενο, καθιστώντας το cyberbullying συχνά πιο επιθετικό και παρατεταμένο από τον παραδοσιακό εκφοβισμό.
4.Επιπτώσεις της Πανδημίας COVID-19
Η πανδημία επιδείνωσε τις ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέοι, οδηγώντας σε αύξηση των επιθετικών συμπεριφορών και του cyberbullying. Μελέτες όπως αυτή των Singh et al. (2021) δείχνουν ότι τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών και βίας αυξήθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς οι νέοι βρέθηκαν απομονωμένοι και εκτεθειμένοι σε αυξημένο ψηφιακό περιεχόμενο.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Σαν γονείς μπορούμε να υποστηρίξουμε τα παιδιά μας με πολλούς τρόπους και ταυτόχρονα να διασφαλίσουμε ότι αναπτύσσουν υγιείς σχέσεις και αποφεύγουν τη βία.
1. Ανοιχτή Επικοινωνία
- Ενθάρρυνση Διαλόγου: Δημιουργήστε ένα περιβάλλον όπου το παιδί νιώθει ασφαλές να μοιραστεί τα συναισθήματα, τις ανησυχίες και τις εμπειρίες του. Ρωτήστε το πώς πέρασε την ημέρα του και ακούστε προσεκτικά ό,τι έχει να πει. Η ανοιχτή επικοινωνία ενισχύει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ γονέα και παιδιού.
- Συζητήσεις για τη Βία και τον Εκφοβισμό: Μιλήστε για θέματα όπως ο εκφοβισμός, η επιθετικότητα και η βία. Εξηγήστε τους κινδύνους και τις συνέπειες αυτών των συμπεριφορών. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει καλύτερα το θέμα και να νιώθει άνετα να αναφέρει περιστατικά που μπορεί να βιώνει.
2. Δημιουργία Υποστηρικτικού Περιβάλλοντος
- Ασφάλεια στο Σπίτι: Δημιουργήστε ένα υποστηρικτικό και ασφαλές σπίτι όπου το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι ανήκει. Η συναισθηματική υποστήριξη από την οικογένεια είναι κρίσιμη για την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού.
- Δραστηριότητες μαζί: Περνάτε χρόνο με το παιδί σας κάνοντας δραστηριότητες που το ευχαριστούν. Αυτό ενισχύει τη σχέση και προσφέρει ευκαιρίες για θετικές αλληλεπιδράσεις.
- Υγιής Επικοινωνία: Δείξτε στο παιδί πώς να επικοινωνεί με σεβασμό και ευγένεια, ακόμη και σε δύσκολες καταστάσεις. Η χρήση θετικών γλωσσών και η αποφυγή επιθετικών συμπεριφορών είναι σημαντική.
- Διαχείριση Στρες: Μάθετε στο παιδί πώς να διαχειρίζεται το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα με υγιείς τρόπους, όπως η άσκηση, η τέχνη ή οι τεχνικές χαλάρωσης (π.χ. αναπνοές, γιόγκα).
3. Εμπλοκή στην Κοινότητα και το Σχολείο
- Συμμετοχή σε Δραστηριότητες: Ενθαρρύνετε το παιδί να συμμετάσχει σε ομαδικές δραστηριότητες (αθλητισμός, τέχνες, εθελοντισμός) που προάγουν τη συνεργασία και τη φιλία. Αυτές οι εμπειρίες μπορούν να ενισχύσουν την αίσθηση του ανήκειν.
- Επικοινωνία με Δασκάλους: Διατηρήστε επαφή με τους δασκάλους του παιδιού σας και ενημερώστε τους για τυχόν ανησυχίες. Η συνεργασία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών είναι σημαντική για την παρακολούθηση της συμπεριφοράς του παιδιού.
- Προώθηση Ψηφιακής Ασφάλειας
- Εκπαίδευση για το Διαδίκτυο: Ενημερώστε το παιδί σχετικά με την ασφαλή χρήση του διαδικτύου και τους κινδύνους του cyberbullying. Διδάξτε το να αναγνωρίζει και να αναφέρει επιβλαβείς συμπεριφορές online.
- Δημιουργία Κανόνων Χρήσης: Συζητήστε και καθορίστε μαζί κανόνες για τη χρήση ψηφιακών συσκευών. Εξετάστε την παρακολούθηση της διαδικτυακής δραστηριότητας του παιδιού σας για την ασφάλεια του.
- Ζητήστε Βοήθεια Όταν Χρειάζεται
- Επαγγελματική Υποστήριξη: Αν παρατηρήσετε αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού σας, όπως επιθετικότητα ή απομόνωση, μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ένας ψυχολόγος μπορεί να παρέχει υποστήριξη και στρατηγικές για τη διαχείριση των προκλήσεων.
Βιβλιογραφία:
Espelage, D. L., Hong, J. S., Rao, M. A., & Low, S. (2014). Family violence, bullying, fighting, and substance use among adolescents: A longitudinal mediational model. Journal of Research on Adolescence, 23(3), 437-449.
Farrington, D. P. (2006). Childhood risk factors and risk-focused prevention. In M. Tonry (Ed.), Crime and justice: A review of research (Vol. 32, pp. 281-347). Chicago: University of Chicago Press.
Singh, S., Roy, D., Sinha, K., Parveen, S., Sharma, G., & Joshi, G. (2021). Impact of COVID-19 and lockdown on mental health of children and adolescents: A systematic review. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 15, 72-85.
Zhu, C., Huang, S., Evans, R., & Zhang, W. (2021). Cyberbullying among Adolescents and Children: A Comprehensive Review of the Global Situation, Risk Factors, and Preventive Measures. Frontiers in Psychology, 12, 671421.